تدابیر غذایی ویژه مردان نابارور

بیماری واریکوسل

واریکوسل، شایع­ترین عامل ناباروری قابل اصلاح در مردان است و ممکن است سبب کاهش تعداد و کیفیت اسپرمها شود. شیوع واریکوسل در مردان نابارور به 40% میرسد. از علائم این بیماری میتوان به بزرگی یا عدم تقارن بیضهها و درد در بیضه اشاره کرد. اکثر افراد مبتلا به واریکوسل، بی­علامت هستند و پس از معاینه به بیماری خود پی می برند.

مشروبات الکلی و سیگار

نتایج مطالعات انجام شده بر رابطه میان مصرف الکل و قدرت باروری در مردان حاکی از این است که مصرف بیش از دو نوشیدنی (فنجان) الکل در روز میتواند سبب کاهش سطح هورمون تستوسترون (هورمون ترشح شده از بیضه ها که در باروری و صفات مردانه دخیل است) و تعداد اسپرم ‌شود و حتی تحرک اسپرم را تحت تأثیر قرار دهد. هم چنین نیکوتین موجود در سیگار از خون­رسانی به اندام تناسلی جلوگیری می­ کند.

در مردانی که به‏ سیگار و دخانیات معتاد هستند و یا افرادی که با اشخاص سیگارى زندگى مى‏کنند، حفظ ذخیره ویتامین‏C بدن در سطح مطلوب خیلى مهم است. همان­طور که در بخش سوم خواهد آمد، ویتامین C از جمله ویتامینهای ضروری برای باروری است. تحقیقات نشان مى‏دهد که براى سرکوب رادیکال‏هاى آزاد حاصل از دود یک نخ سیگار، در حدود 20 میلى‏ گرم ویتامین ‏C لازم مى ‏باشد.

بهترین منابع ویتامین‏ C عبارتند از سبزیجات جوان مانند هویج، کاهو، کرفس، کلم بروکلی، پیاز و ترب و میوه ‏ها مثل سیب زردآلو، آناناس، پرتقال، گریپ فورت، توت فرنگی، طالبی و گیلاس.

سموم در محیط

تماس با آفت­کشها، حلال­های آلی، سرب، تشعشعات یونیزه، فلزات سنگین (سرب، جیوه، کادمیوم و...) و سایر مواد شیمیایی سمی، سبب کاهش قدرت باروری در مردان میشوند. بنابراین مردانی که در چاپ­خانهها و یا کارخانجات سرب کار میکنند و افراد در تماس مداوم با دستگاههای رادیولوژی، باید از پوششهای مناسب استفاده کنند.

‏استرس و مشکلات روانی

استرس و نگرانی یعنی همان چیزی که امروزه اکثر افراد با آن روبرو هستند؛ از جمله عوامل مؤثر در ناباروری در هر دو جنس است که 10-5% از علل ناباروری را به خود اختصاص میدهد. وقتی مرد یا زنی در شرایط استرس­زا قرار میگیرد، میزان هورمونهای جنسی (استروژن، پروژسترون و تستوسترون) کاهش می یابد، افسردگى‏، نگرانى و دیگر اختلالات روانى سبب مى‏شوند که توانایى جنسى مردان سست و ضعیف شده و تعداد سلول هاى «اسپرماتوزوئید» در منى کاهش می­ یابد.

ورزش با شدت ملایم تا متوسط، برای مبتلایان به ناباروری مفید و امیدبخش است. چرا که ورزش در حد مناسب، باعث کاهش استرس فرد و بهتر کردن احساس وی نسبت به زندگی خواهد شد.

عسل قواى مغزى را تقویت مى‏کند و براى رفع عصبانیت و خستگى و ضعف عضلات ‏ مفید است، افسردگى‏ و خستگى را کاهش مى‏ دهد و در بازگردانیدن میل جنسى و انرژى از دست رفته مؤثر مى ‏باشد.

ضعف و ناتوانی جنسی

سوءتغذیه، کم­خونی شدید، بیاشتهایی عصبی و مشکلات کلیوی سبب ضعف و ناتوانی جسمی شده و میتواند باروری را تحت تأثیر قرار دهد. بنابراین قبل از اقدام به باروری، چنین مشکلاتی باید مورد بررسی و درمان قرار گیرند.

کم خونی

مواد غذایى گیاهى مانند سیب‏زمینى، اسفناج، کدو حلوایى، کلم‏ها، هویج، انواع لوبیا و عدس و حبوبات، پوست دانه برنج، سبوس گندم، ملاس سیاه چغندر، برنج قهوه‏اى، مغز پسته، جعفرى خام، خردل خام، خرفه خام، سیب‏زمینى ترشى خام، فندق و سایر مغزهاى گیاهى و مغز تخم کدو، دانه کنجد خام، نخودفرنگى و نخود خشک همه از آهن غنى هستند ولى آهن آن­ها از نوع فریک است که قابلیت جذب آن در بدن کم مى‏باشد و اگر این نوع گیاهان با کمى گوشت یا ویتامین ‏C توأم خورده شوند، آهن در آن­ها بهتر و بیشتر جذب مى ‏شود. در واقع در غذاهای گیاهی، ممانعت­کننده­هایی برای جذب آهن فریک وجود داشته که میزان جذب آن را کاهش می­دهند. اما فاکتور MFP، ویتامین C و برخی آمینو اسیدها می­توانند میزان جذب را افزایش دهند.

نکته: از دیدگاه طب سنتی ایرانی فقط مواد غذایی که گرم و تر باشند خاصیت خونسازی دارند. بنابراین مواد غذایی سرد مانند سیب‏زمینى، اسفناج، کدو حلوایى و عدس نمی­توانند خونساز باشند؛ مگر این که در ترکیب با سایر مواد غذایی گرم و تر قرار گیرند که درنهایت گرمی و تری غلبه داشته باشد.

سوءتغذیه

مصرف عصاره برگ‏هاى سبز گندم و برگ­هاى سبز تیره جوان سایر گیاهان به بیماران مبتلا به سوء تغذیه‏ کمک می­ کند.

کلیه ها

در افرادی که مشکلات کلیوی دارند و کلیه ها توانایی دفع مواد زائد بدن را ندارد بهتر است غذاهایى که از نظر پورین‏ها غنى هستند حذف گردند. اسید اوریک، محصول متابولیسم پورین­ها می­باشد. در بین گوشت‏ها گوشت غاز و اردک، گوشت گاو، گوشت گوساله، زبان و مغز و سوسیس بیشترین مقدار پورین را دارند و مصرف کردن آن­ها موجب بار اضافی بر کلیه­ ها می­شود.

در حبوبات و گوشت­های سفید و حتی سبزیجات هم پورین وجود دارد. اگر هنگام پخت حبوبات و سبزی­ها با دو بار عوض کردن آب پخته شوند، مقدار اسید اوریک آن­ها خیلى کاهش مى‏ یابد. که البته هم­زمان بسیاری از مواد مفید آن­ها نیز از دست خواهد رفت.

اختلالات هورمونی

اختلالات تیروئیدی، ضعف غده آدرنال (فوق کلیوی) و اختلال در عملکرد غده هیپوفیز میتواند سبب ناباروری در هر دو جنس شود.

پرکاری تیروئید

پرکاری تیروئید از جمله اختلالات تیروئیدی می­با شد که موجب ناباروری می­شود. افرادی که پرکاری تیروئید دارند می­توانند در رژیم غذایی خود از گوشت قرمز، ماهى، مرغ و خروس، شیر، پنیر، کره و مغزهاى گیاهى که منابع خوبى براى تأمین چربى و پروتئین لازم مى‏باشند استفاده کنند. بدیهى است این نوع رژیم غذایى پرچربى و پرپروتئین فقط براى دوره‏اى است که پرکارى تیروئید وجود دارد و به مدت طولانی نباید انجام شود. همچنین باید به تأمین نیازهای افزایش یافته انرژی و پروتئین توجّه شود. از مصرف کافئین و سایر محرّک­ها که عصبانیت را تشدید می­کنند، پرهیز شود. دریافت کافی کلسیم، ویتامین D و ویتامین­های محلول در آب پایش شود. از مصرف مواد غذایی گواتروژن بصورت خام نیز اجتناب شود.

کم کاری تیروئید

در اشخاص مبتلا به کم‏کارى تیروئید احتمال ناباروری بیشتر است. این افراد بهتر است بیشتر از مواد نشاسته‏اى و غیرقندى مانند نان کامل سبوس‏دار، غلات، میوه‏ها و سبزى‏ها و شیر بى‏چربى و پنیر و ماست بى‏چربى‏ استفاده کنند. هم چنین از خوردن سبزى‏هاى خانواده کلم [بصورت خام] خوددارى شود. زنان باردار در معرض خطر کمبود ید و متعاقباً بروز کم­کاری تیروئید در فرزندانشان هستند؛ لذا باید به مصرف متعادل نمک یددار تشویق شوند. همچنین در مشکلات مزمن کلیوی و قرار گرفتن در معرض فلزاتی مثل مولیبدن و آرسنیک، باعث اختلال در عملکرد غده تیروئید می­گردد که توجه به آن­ها ضروری است. 

ضعف غده آدرنال

اشخاصى که داراى غده‏ آدرنال‏ (غده فوق کلیوی) ضعیف مى‏باشند، خیلى کم مى‏توانند سدیم را در بدن خود نگه دارند و اغلب این افراد ­ مبتلا به آلرژى و کاهش فشارخون هستند و بیشتر اوقات از خستگى مزمن، سردرد، نفخ و سرد بودن دست و پا رنج مى‏برند. این‏ اشخاص برخلاف معمول باید از سدیم بیشترى استفاده کنند تا با متعادل شدن مواد معدنى در بدن، غده‏ آدرنال‏ آن­ها تقویت شود.

چاقی

چاقی، باروری مردان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. مطالعات نشان می دهند که چاقی، احتمال ناباروری را در مردان، 10% افزایش میدهد و احتمال ناباروری در مردانی که اضافه‌وزن دارند و یا چاق هستند، در مقایسه با مردانی که وزن طبیعی دارند؛ بیشتر است. چاقی، ترشحات هورمونی را تحت تأثیر قرار داده و تولید اسپرمها را محدود می‌کند. چربی اضافه بدن موجب می‌شود که هورمون مردانه تستوسترون به استروژن (هورمون زنانه) تبدیل شود و استروژن، ساخت سلول­های جنسی را کاهش می‌دهد. در مردانی که اضافه وزن دارند، سطح تستوسترون 24% و در مردان چاق، سطح آن 26% کمتر از افراد با وزن طبیعی است. از طرفی دیگر، چربی اضافی بر هورمونها تأثیر منفی دارد و تعادل طبیعی هورمون­های جنسی را در بدن بر هم می‌زند.

کنترل وزن 

فیبر یک ابزار بسیار مهم براى کنترل‏ وزن است، چون مواد غذایى که داراى مقدار زیادى فیبر هستند به علت جذب آب زیاد، بسیار سیرکننده بوده و حجم بیشترى از معده را به خود اختصاص مى‏دهند زیرا مقدار زیادى آب جذب مى‏کنند؛ بنابراین به‏طور طبیعى غذاى کمترى خورده مى‏شود و طبعاً غذاهاى چاق‏کننده و چربى و سرخ‏شده‏ها نیز کمتر مصرف شده و این خود بهترین راه براى کاهش وزن است.

بهتر است این افراد روز را با خوردن فرآورده‏هاى دانه غلات آغاز کنند و با صبحانه فرآورده ‏هاى غلات کامل با سبوس و یا خوراک لوبیا یا سایر حبوبات مانند عدس که داراى فیبر هستند استفاده نمایند.

از خوردن نان که با آرد بدون سبوس گندم درست شده و برنج سفید شده و سایر مواد غذایى که مقدار خیلى کم فیبر دارند اجتناب کنند. بنابراین در دوره‏ اى که مى‏ خواهند رژیم غذایى سرشار از فیبر داشته باشند نان باید نان با آرد کامل باشد. و برنج هم برنج قهوه‏اى سفید نشده باشد و ماکارونى نیز باید با آرد کامل گندم با سبوس درست شده باشد.

براى این­که در عین حال از خواص فیبر قابل حل در آب و غیر قابل حل در آب استفاده کرده باشند سعى شود در تهیه مواد غذایى از مخلوط هر دو نوع استفاده شود، یعنى از انواع دانه‏ هاى غلات استفاده نمایند. مثلاً از مخلوط جو دوسر که بیشتر داراى فیبر قابل حل در آب است، با گندم که بیشتر داراى فیبر غیر قابل حل در آب مى‏ باشند، استفاده ‏نمایند.

از میوه‏ها و سبزى‏هایی که داراى مقدار قابل ملاحظه ‏اى فیبر هستند به صورت سالاد یا انواع دیگر بیشتر استفاده کنند. اگر در روز چندین وعده میوه و سبزیجات استفاده شود، قسمت عمده فیبر مورد نیاز تأمین خواهد شد.

براى این­که حداکثر استفاده از فیبر بشود حتى‏الامکان میوه‏ ها و سبزى ‏ها مانند سیب و کدو و غیره با پوست مصرف شوند.

ساقه سبزى‏ها نباید دور ریخته شوند ساقه سبزى‏هایى نظیر کلم بروکلى، مارچوبه، شوید، جعفرى بیشتر از سایر قسمت‏ ها فیبر دارند.

نکته: همان­طور که در بخش طب سنتی آمده است، استفاده از میوه و سبزیجات سرد، در طول زمان سبب سرد شدن کبد و کل بدن شده و استعداد به چاقی را افزایش می­دهد؛ لذا توصیه می­شود برای کنترل وزن از میوه و سبزیجات گرم مانند هویج، کرفس و کلم استفاده شود.

آیا نوشیدن قهوه خطر ناباروری در مردان را بالا می برد؟

نتایج مطالعات انجام شده در این زمینه متناقض هستند. برخی از مطالعات نشان داده­اند که مصرف قهوه به دلیل وجود کافئین بالا، بر باروری بی­اثر است و برخی دیگر حاکی از افزایش یا کاهش قدرت ناباروری در مردان با نوشیدن قهوه (به دلیل وجود کافئین بالا) هستند.

در دیدگاه طب سنتی ایرانی، قهوه سبب کاهش میل جنسی و کم شدن مایع منی، که احتمالاً معادل با کاهش تعداد اسپرم­ها است، می ­شود.

باید توجه کرد که نسکافه نیز همان قهوه فرآوری شده می­باشد، لذا عوارض قهوه را دارد.

فقدان کامل منی (آاسپرمی، آزواسپرمی)

از عواملی که میتواند سبب فقدان کامل منی شود، میتوان به جراحی پروستات و مصرف بیش از حد برخی از داروها اشاره کرد. این بیماری به طور طبیعی سبب ناباروری در مردان می شود.