پس از آگاهی از این­که چاقی و لاغری مفرط هر کدام می­توانند خطر ناباروری را افزایش دهند و داشتن 25% توده چربی برای باروری لازم است، اکنون نوبت آن می­رسد که به بررسی غذاهای مفید و مضر در باروری بپردازیم. از آن­جایی که حساسیت به انسولین در باروری بسیار حائز اهمیت است و میتواند تحت تأثیر عوامل غذایی قرار گیرد، بیشتر توصیههای غذایی بر اساس اثری که بر حساسیت به انسولین دارند، شکل میگیرند.

در ادامه به مبحث درشت مغذیها (کربوهیدرات، پروتئین و چربی)، ریز مغذیها (ویتامینها و مواد معدنی) و اثراتی که میتوانند بر باروری داشته باشند، میپردازیم.

درشت مغذی ها

کربوهیدرات­ها

از آن­جایی که میزان قند خون میتواند بر ناباروری مؤثر باشد، نوع و مقدار کربوهیدرات دریافتی حائز اهمیت خواهد بود. کربوهیدراتها را میتوان به دو دسته کربوهیدرات­های پیچیده (غلات شامل نان، برنج، ماکارونی، رشته و میوه­ها و سبزیجات) و کربوهیدرات­های ساده (قند، شکر، شکلات و...) تقسیم­بندی کرد. کربوهیدرات­های پیچیده به دلیل این­که به جز مواد قندی، حاوی ترکیبات دیگری از جمله فیبرها هستند، قند خون را به تدریج بالا می­برند، بر خلاف قندهای ساده که به سرعت جذب شده و سبب افزایش سریع­تر قند خون می­شوند. مطالعه انجام شده در سال 2009 در بوستون حاکی از این بود که افزایش میزان مصرف کربوهیدرات­ها به خصوص کربوهیدرات­های ساده به صورت مستقیم با ناباروری در ارتباط هستند.

پروتئین­ها

مطالعات نشان داده­اند که مقدار و نوع پروتئین مصرفی در حساسیت به انسولین مؤثر است. منابع تأمین پروتئین غذایی را می­توان به دو دسته عمده پروتئین­های گیاهی و حیوانی تقسیم بندی کرد. منابع پروتئین حیوانی عبارتند از: لبنیات، تخم­مرغ، گوشت سفید (ماهی، مرغ و سایر پرندگان) و گوشت قرمز (گاو، گوسفند و...) و منابع پروتئین گیاهی عبارتند از: حبوبات، مغزها و سویا.

رژیم غذایی کم­کالری و پرپروتئین با وجود کاهش وزن در زنان،  اثری بر زنان نابارور مبتلا به PCOS (سندرم تخمدان پلی­کیستیک) نشان نداده است. مطالعه انجام شده در سال 2008 بر 116000 زن در بوستون نشان داد زنانی که از پروتئین­های گیاهی استفاده می­کردند، به دلیل مصرف چربی کمتر، نسبت به زنانی که از گوشت­های قرمز استفاده می­کردند، بیشتر در خطر ناباروری قرار داشتند. از سوی دیگر مصرف پروتئین­های گیاهی و ماهی، میزان حساسیت به انسولین را در این زنان افزایش داد.  شایان ذکر است که مفید بودن هر چیز نباید سبب شود که در مصرف آن زیاده­روی کنیم. چرا که هر چیز مفیدی در صورت زیاده­روی می­تواند عوارضی را به دنبال داشته باشد. برای مثال با این­که مصرف سویا در افزایش احتمال باروری مفید است؛ اما مطالعات انجام شده در مردان حاکی از آن است که مصرف زیاد سویا به دلیل وجود ترکیباتی از جمله ایزوفلاون­ها، سبب کاهش غلظت اسپرم و افزایش خطر ناباروری می­شود. توصیه سازمان غذا و دارو (FDA)، مصرف حداکثر 25 گرم سویا در روز است.

چربی­ها

مطالعه انجام شده در سال 2013 در بوستون حاکی از این بود که در افراد با وزن های متفاوت، مصرف بالای اسیدهای چرب اشباع و ترانس به جای اسیدهای چرب غیر اشباع (روغن­های مایع) و منابع کربوهیدراتی، میزان خطر ناباروری را 2 برابر افزایش می­دهد. یکی از دلایل ذکر شده برای این موضوع، افزایش مقاومت به انسولین در نتیجه مصرف اسیدهای چرب ترانس است. مطالعه انجام شده در امریکا (2011) نشان داد که مصرف غذایی اسیدهای چرب ترانس، سبب افزایش این نوع از چربی­ها در ساختمان اسپرم شده و با کاهش غلظت اسپرم مرتبط است.

جایگزین کردن چربی­های جامد با روغن­های مایع در کنار انرژی دریافتی متناسب با نیاز بدن، می­تواند به افزایش باروری کمک کند. از جمله اسیدهای چرب مناسب، امگا 3 یا روغن ماهی است. بنابراین مصرف 3-2 بار درهفته ماهی (البته ماهی­های عاری از آلودگی فلزات سنگین موجود در دریاها) می­تواند مفید باشد.

بر اساس آن­چه در خصوص ویژگی غذاها و کاربرد آن­ها در درمان ناباروری در بخش طب سنتی اشاره خواهد شد، ماهی قادر به افزایش حجم مایع منی است که احتمالاً به معنی افزایش تعداد اسپرم­ها نیز می­باشد. اما باید توجه کرد که ماهی دارای مزاج سرد و تر است لذا در افرادی که دارای مزاج یا سوءمزاج سرد و یا مرطوب و یا سرد و مرطوب هستند باید با مصلحات یعنی اصلاح کننده­های سردی و تری، استفاده شود که به این منظور می­توان از ادویه­جات گرم و خشک مانند زعفران، دارچین، فلفل و زنجبیل استفاده نمود. به­علاوه کباب کردن و سرخ کردن ماهی سبب کاهش رطوبت آن شده و در افرادی که مزاج مرطوب دارند، توصیه می­شود که به این شکل استفاده کنند و از مصرف ماهی آب­پز اجتناب کنند. البته باید سرخ کردن با روغن­های مناسب و حرارت ملایم و مدت زمان طولانی انجام شود تا رطوبت­های لزج از ماهی خارج شود. نکته دیگر این است که ماهی­های جنوب نسبت به ماهی­های شمال از شدت سردی کمتری برخوردارند. و اما در افرادی که به دلیل سوءمزاج گرم و خشک دچار ناباروری شده­اند ماهی بدون استفاده از مصلحات هم قادر به افزایش تولید منی و هم به دلیل سردی و تری قادر به جبران سوءمزاج گرم و خشک خواهد بود. اما نکته بسیار مهم این است که در تمام انواع سوءمزاج­ها باید بیمار به­طور پیوسته توسط متخصص طب سنتی مورد ارزیابی قرار گیرد تا حد تعادل رعایت شود زیرا افراط در مصرف غذاها و داروها با مزاجی خاص می­تواند سوءمزاج را به سمت مخالف تغییر دهد. مثلاً افراط در مصرف مواد غذایی و داروهای سرد و تر می­تواند سوءمزاج گرم و خشک را تبدیل به سوءمزاج سرد و تر کند.

اسیدهای چرب ترانس در چه غذاهایی وجود دارند؟

روغن­های جامد، لبنیات پرچرب و گوشت­های پرچرب از منابع اصلی اسیدهای چرب ترانس هستند.

روش­های مناسب استفاده از چربی­ها 

براى تهیه خوراکی­هاى معمولى، گوشت قرمز یا پرنده و یا ماهى به جاى این­که در روغن گیاهى یا کره سرخ شوند، با کمى آب و روغن­های گیاهی بخارپز شوند. می­توان مرغ و ماهى را در سرکه‏هایى که با سبزی­هاى معطّر خوش‏بو شده­اند و یا حتى در آبى که پس از پختن سبزی­ها باقى مى‏ماند طبخ نمود.

نکته: اگر مزاج فرد سرد و تر باشد باید به جای بخارپز کردن با کمی روغن تفت داده شود. و نیز در سردمزاجان استفاده از سرکه توصیه نمی­شود.

سس سالاد را افراد خودشان درست کنند. به این ترتیب نوع و مقدار چربى که در سس سالاد مصرف مى‏­شود معلوم و مشخص است. در اغلب موارد مقدار روغن گیاهى که براى تهیه سس مصرف مى‏شود ممکن است به نصف کاهش یابد و مقدار سرکه یا آب لیموترش تازه آن را به همان مقدار می­توان افزایش داد. سس با روغن­های گیاهى  مانند کنجد، زیتون و سرکه یا آب لیموى بیشتر ممکن است، سس با طعم دلخواه نباشد ولى سالم­تر خواهد بود.

اصولاً در روغن­هاى گیاهى در اثر حرارت زیاد یا جوشیدن تغییراتى ایجاد مى‏شود و اگر قصد بهره‏گیرى از خواص بسیار مهم این روغن را داشته باشیم باید خام مصرف شوند و به‏هرحال توجه شود که پس مانده روغن­هاى گیاهى، پس از سرخ شدن مواد غذایى، براى سلامتى مضر هستند.

در مواردى که در نظر است حتى به مقدار کمى روغن مصرف شود، روغن کنجد خام، روغن زیتون خام طبیعى یا روغن گردو خام مناسب‏ترین روغن­هایى هستند که ممکن است مصرف شود. این روغن­ها طعم و عطر بسیار مطبوعى دارند و در نتیجه در هر مورد کافى است مقدار کمى از آن­ها  به غذا اضافه شوند.

اسیدهاى چرب غیر اشباع موجود در روغن زیتون مى‏تواند باعث حفظ ساختار غشاى سلول‏هاى مغزى شوند. مواد آنتى‏­اکسیدان‏ خصوصاً ویتامین E موجود در روغن زیتون از ایجاد رادیکال‏هاى آزاد و فرآیند اکسیداسیون جلوگیرى مى‏ کند.

ترکیبات آنتی اکسیدانی

رادیکال­هاى آزاد اکسیژن به‏عنوان یک عامل بسیار مهم در اختلال عملکرد اسپرم شناخته شده اند. اگر چه این رادیکال­ها در بسیارى از فعالیت­هاى فیزیولوژیکى اسپرماتوزوآ دخیل هستند، افزایش بیش از حد آن­ها باعث تخریب ‏DNA اسپرم و در نتیجه مرگ سلولى مى‏گردد. از فاکتورهاى مؤثر در افزایش میزان رادیکال­هاى آزاد، مى‏توان به کاهش آنتى­اکسیدان­ها اشاره کرد. پلاسماى مایع منی حاوى یک سرى آنتى­اکسیدان‏هاى آنزیمى شامل سوپراکسید دسموتاز، کاتالاز، گلوتاتیون پراکسیداز و یک سرى آنتى­اکسیدان‏هاى غیر آنزیمى مانند ویتامین ‏E و C، پیروات، گلوتاتیون و کارنیتین مى‏باشد. ویتامین‏C، آنتى­اکسیدان اصلى در پلاسماى مایع منی فرد بارور است که حدود 65% ظرفیت آنتى­اکسیدانى را تشکیل مى‏دهد و غلظت آن در پلاسماى مایع منی 10 برابر پلاسماى خون است.

ترکیبات آنتی­اکسیدانی مانند ضد زنگ در بدن عمل می­کنند. همان­گونه که آهن وقتی در مجاورت هوا و رطوبت قرار می­گیرد، به مرور آسیب می­بیند، سلول­ها و بافت­های بدن نیز با گذشت زمان فرسوده شده و آسیب می­بینند. بنابراین همان­گونه که از ضد زنگ برای محافظت وسایل آهنی استفاده می­شود، باید از ترکیبات محافظت­کننده­ای به نام آنتی­اکسیدان­ها برای جلوگیری از آسیب به سلول­های بدن نیز استفاده شود.

ترکیبات آنتی­اکسیدانی شامل برخی از ویتامینها (کاروتنوئیدها، C و E) و مواد معدنی (روی، سلنیوم، مس، منگنز)، پلی­فنول­ها و... هستند که از سلول­های بدن در برابر اکسیداسیون محافظت می­کنند.

در برخی از ناباروری­ها با وجود تعداد کافی اسپرم در مایع منی، پایین بودن کیفیت اسپرم سبب ناباروری شده است. ترکیبات آنتی­اکسیدانی بر کیفیت اسپرم و مایع منی بسیار مؤثرند. بنابراین استفاده از مواد غذایی که حاوی ترکیبات آنتی­اکسیدانی هستند، برای افزایش قدرت باروری حائز اهمیت است.

میوهها و سبزیجات غنی از ترکیبات آنتی­اکسیدانی هستند. گوجه فرنگی، اسفناج، هویج، مرکبات، تمشک، انبه و... مثالی از منابع آنتی­اکسیدانی هستند. بنابراین مصرف آن­ها بهتر است به شکل خام و تازه باشد. بهتر است سیگار و الکل که سبب آسیب به اسپرم می­شوند، با آنتی ­اکسیدان­ها جایگزین شوند.

انار یک منبع غنى ویتامین ‏C است. فعالیت آنتى­اکسیدانى در ترکیبات فنلى مشتق از انار و ویتامین ‏C گزارش شده است. آنتى­اکسیدان‏هاى انار قوى‏تر از بسیارى از آنتى­اکسیدان‏هاى دیگر مثل ویتامین ‏E وC، کوآنزیم 10Q و آلفالیپوئیک اسید است. سطح آنتى­اکسیدان‏ها در انار بیشتر از آب میوه‏هاى دیگر مثل توت سیاه، تمشک و پرتقال است. قسمت‏هاى مختلف انار فعالیت آنتى­اکسیدانى معنى‏دارى را در تمام آزمایشات‏Ricci و همکارانش نشان داد. در واقع فعالیت در آب بیشتر از دانه بود و به نظر مى‏رسد این اختلاف ناشى از وجود تانن در آب انار باشد. فعالیت آنتى­اکسیدانى انار به دلیل حضور اسید آسکوربیک و ترکیبات فنلى از قبیل پونیکالاژین، پونیکالین، گالیک اسید، لاجیک اسید و آنتوسیانین‏ها است. ROS (Reactive Oxygen Species) با عبور از غشاء باعث کاهش اکى‏والان‏هاى احیاء در اسپرم مى‏شود. متعاقب آن پراکسیداسیون غشاى اسپرم افزایش مى‏یابد. نتیجه این تغییرات کاهش در تعداد و تحرک و مورفولوژى اسپرم است.kao SH و همکارانش رابطه معکوسى را بین استرس اکسیداتیو و تحرک اسپرم یافتند. مطالعات ‏Ollero و همکاران نشان داده است که آسیب ایجاد شده بوسیله رادیکال‏هاى فعال اکسیژن ROS در اسپرم انسان یکى از علل اصلى نابارورى مردان است و نتیجه گرفتند که تولید ROS بوسیله اسپرم‏هاى معیوب با میزان و کیفیت تحرک اسپرم‏ها ارتباط عکس دارد. بین تغییرات ایجاد شده در پارامترهاى بارورى مردان نابارور و سطح بالاى ‏ROS ارتباط معنى‏دارى مشاهده گردید بعلاوه بین کاهش ظرفیت تام آنتى­اکسیدان TAC پلاسماى سمینال با کاهش کیفیت اسپرم نیز ارتباط نزدیکى وجود داشت. به علت تولید بیش از حد ROS آسیب ایجاد شده در غشاى اسپرم منجر به کاهش تحرک اسپرم، غیر فعال شدن آنزیم‏هاى گلیکولیتیک و آسیب غشاى آکروزومى، اکسید شدن ‏DNA و در نهایت باعث ناتوانى اسپرم در بارورى تخمک و ایجاد یک حاملگى مؤثر مى‏شود. Achary و همکاران اثر ویتامین‏C وE بر اسپرماتوژنز در موش‏ را بررسى کردند و شاهد افزایش تعداد اسپرم، کاهش درصد اسپرم‏هاى غیرطبیعى و افزایش فعالیت آنتى­اکسیدانى بودند.  مطالعه ‏Turk و همکاران که در آن اثر آب انار بر پارامترهای اسپرم موش را بررسی کردند، مشخص نمود که مصرف آب انار رقیق نشده باعث افزایش چشمگیر پارامترهاى اسپرم نظیر تحرک و مورفولوژى طبیعى و غلظت اسپرم ناحیه اپیدیدیم مى‏شود. البته این گروه از کنسانتره آب انار که داراى مواد افزودنى و نگه­دارنده است استفاده نموده بودند ولى در مطالعه اسماعیل­زاده و همکاران و نیز سرخوش و همکاران از آب انار خالص رقیق‏شده و تازه استفاده شده است. نتایج حاصل از این مطالعات نشان داد که آب انار در بهبودى تمام پارامترهاى اسپرم بخصوص مورفولوژى نقش مؤثر دارد و بیان شده احتمالاً از آن­جا که آب انار حاوى ترکیبات آنتى­اکسیدانى است مى‏تواند در تصحیح و ترفیع خسارات ناشى از رادیکال‏هاى آزاد مؤثر باشد. بنابراین، مصرف آب انار جهت افراد با نمونه‏ هاى اسپرمى غیرطبیعى توصیه مى ‏شود.

عسل آنتی ­اکسیدان قوی

عسل طبیعى رادیکال‏هاى آزاد مولکولى در میان سلول‏هاى بدن را محاصره و از محیط سلولى خارج مى‏کند. این رادیکال‏هاى آزاد موجب تخریب سلولى شده و عامل بازدارنده‏ فعالیت سالم سلولى است. عسل همان کارى را مى‏کند که هویج و سبوس و بسیارى از میوه‏جات و سبزیجات مانند کاهو، کدو، کلم، اسفناج، سویا، مواد فیبردار و سلولزى انجام مى‏دهند. عسل طبیعى آنتى­اکسیدان‏ نیرومندى است و همانند خرما، انگور و مرکبات مخصوصاً لیموترش و لیموشیرین، عوامل اکسیدکننده عناصر حیاتى سلول‏ها را خنثى کرده، آن‏ها را از محیط سلولى خارج مى‏سازد.

عسل شامل آنتى‏­اکسیدان‏ فلاونویید نیز مى‏باشد عسلى که رنگ آن کمى تیره‏تر است، به‏ویژه عسلى که از گل‏هاى گندم سیاه درست شده باشد حاوى مقادیر بیشترى آنتى­اکسیدان‏ نسبت به سایر انواع عسل‏ها مى‏باشد. هم چنین عسل خام و عسلى که تحت فرآیندهاى شیمیایى قرار نگرفته باشد، داراى مزایاى بیشترى نسبت به انواع مشابه خود مى ‏باشد.

مکمل­های شبه ویتامینی با خاصیت آنتی­ اکسیدانی

آرژینین

آرژینین از جمله اسیدهای آمینه ­ای است که بسیاری از ورزشکاران برای تقویت عضلات از آن استفاده می­کنند. آرژینین در بدن به اکسید نیتریک تبدیل شده و سلول­های بدن را در برابر اکسیده شدن، محافظت می­کند. برخی از مطالعات حاکی از اثرات مفید مصرف آرژینین بر غلظت اسپرم و تحرک آن بوده­اند؛ در حالی­ که برخی دیگر، اثرات درمانی برای مکمل یاری با آرژینین مشاهده نکرده­اند. در جمع­ بندی این مطالعات می­توان گفت در حال حاضر، شواهد قوی در خصوص مزایای مصرف آرژینین به صورت مکمل بر افزایش قدرت باروری وجود ندارد و نیاز به مطالعات بیشتری می­باشد. اما مصرف مواد غذایی حاوی آرژینین به دلیل داشتن هم­زمان سایر مواد مغذی می­تواند در جهت درمان، کمک کننده باشد.

منابع غذایی: آجیل، تخم آفتاب­گردان، کنجد، برنج قهوهای، نارگیل، بلوط، شکلات، جو و انواع گوشت­ها.

توجه: نارگیل و شکلات حاوی اسیدهای چرب اشباع نیز هستند و می­توانند از این جهت اثر منفی بر باروری داشته باشند؛ بنابراین در مصرف آن­ها نباید زیاده­روی شود. در دیدگاه طب سنتی ایرانی نیز افراط در مصرف هر ماده غذایی که دارای یک یا دو کیفیت غالب باشد مثلاً گرم یا گرم و خشک باشد و به عبارتی معتدل نباشد، می­تواند منجر به ایجاد سوءمزاج در بدن شود. افراط در مصرف نارگیل و شکلات نیز به دلیل گرمی و خشکی، می­تواند منجر به سوءمزاج گرم و خشک در بدن شود؛ همان­طور که در بحث طب سنتی ذکر خواهد شد، یکی از دلایل ناباروری در زنان و مردان مبتلا بودن به انواع سوءمزاج­هاست.

کارنیتین

کارنیتین در دسته شبه ویتامین­ها قرار دارد و از دو اسید آمینه لیزین و متیونین تشکیل شده است. در مقایسه مردان نابارور با مردان بارور، مشاهده شده است که سطح کارنیتین مایع منی در مردان نابارور کمتر است. مطالعات حاکی از این هستند که کارنیتین می­تواند منبع انرژی برای اسپرم­ باشد و بر غلظت، تعداد، تحرک و شکل ظاهری اسپرم اثر بگذارد. از جمله منابع غذایی کارنیتین می­توان به انواع گوشت­ها و لبنیات اشاره کرد.

کیوتن (Q10)

از جمله شبه ویتامینهای محلول در چربی است که اثرات آنتی­اکسیدانی از آن مشاهده شده است. یک مطالعه مروری در سال 2009 به جمع بندی اثرات کوآنزیم Q10 بر باروری در مردان پرداخت. این جمع بندی حاکی از این بود که مصرف کوآنزیم Q10 سبب افزایش غلظت  Q10 در مایع منی و تحرک اسپرم­ها شده و قدرت باروری اسپرم­ها را افزایش می ­دهد. از جمله منابع غذایی Q10 می­توان به روغن ماهی و گوشت احشاء (دل، قلوه و جگر) و آجیل­ ها اشاره کرد.

ریزمغذی ها

مواد معدنی مؤثر بر قدرت باروری

روی

روی در باروری مردان نسبت به زنان نقش مهمتری دارد. غلظت روی در بافتهای تناسلی مردان بویژه در بافت پروستات که مسئول اصلی غلظت روی در منی است، نسبت به سایر بافت­ها و مایعات بدن انسان بیشتر است. ارتباط بین غلظت روی در پلاسمای اسپرم و شاخص­های باروری اسپرم روشن نیست. مطالعات نشان داده­اند که غلظت روی در پلاسمای اسپرم مردان کم بارور در مقایسه با مردان بارور، پایین­تر است. روی در تمامی مراحل باروری در آقایان از جمله متابولیسم و تعادل هورمونی، عملکرد غده پروستات، تشکیل و تحرک اسپرم تأثیر دارد. کمبود روی در بدن میتواند به اشکال مختلف نمایان شود که کاهش مقدار هورمون تستوسترون و کاهش تعداد اسپرم­ها از این جمله این موارد است. همچنین کمبود روی در زنان می­تواند سبب اختلال در هورمون­های جنسی شود.

منابع غذایی روی: انواع گوشت­ها و غذاهای دریایی. خوردن روزانه حدود 80 عدد تخم کدو حلوایى درشت برای دریافت روى کافی است.

مس

مس ارتباط تنگاتنگی با متابولیسم استروژن دارد و برای باروری زنان و حفظ بارداری مورد نیاز است. عدم تعادل آن می­تواند باعث مشکلات مختلف در دستگاه تناسلی زنانه و ایجاد ناراحتی­هایی از قبیل سندرم قبل از قاعدگی، کیست تخمدان، ناباروری، سقط جنین، اختلالات جنسی و غیره شود. در مردان، فلز روی برای تولید اسپرم نیاز است و عدم تعادل مس، تأثیر مستقیم بر عملکرد فلز روی گذاشته و منجر به کاهش میل و توانایی­های جنسی در مردان می­ شود.

منابع غذایی مس: جگرگاو، قلوه، شکلات، مغزها (گردو، بادام، پسته و...)، حبوبات و میوه ­های خشک.

سلنیوم

اثرات سلنیوم در باروری، بیشتر در مردان بررسی شده است. مطالعات حاکی از این است که کمبود سلنیوم در بدن، کاهش قدرت باروری در مردان را به­دنبال خواهد داشت. سلنیوم در تولید هورمون تستوسترون شرکت کرده و با کاهش میزان سلنیوم در بدن، تحرک اسپرم­ها به میزان قابل توجهی کاهش می­یابد که نتیجه آن، ضعف و تغییر شکل قسمت انتهایی اسپرم­ها می­باشد. سلنیوم با خاصیت آنتی­اکسیدانی خود سبب محافظت در برابر آسیب به اسپرم­ها شده و بر تحرک اسپرم مؤثر است. مطالعه ای در سال 2012 نشان داد که سطح مس، روی و سلنیوم در سرم و مایع فولیکولی زنان تحت باروری خارج رحمی، کم است و استفاده از مکمل این مواد معدنی می­ تواند کمک­ کننده باشد. مطالعات اخیر وجود دو ترکیب سلنو پروتئینی خاص را در اسپرم به اثبات رسانده است. یکی از آن­ها گلوتاتیون پراکسیداز می باشد که در هسته اسپرم می باشد که کاربرد ساختاری و آنزیماتیک دارد.

منابع غذایی سلنیوم: قلوه، جگر، انواع گوشتها، مغز تخم آفتاب‏گردان بو داده، جگر مرغ پخته، آرد گندم کامل با سبوس، اعضاى تودلى نظیر سیراب و شیردان معمولاً سلنیوم زیاد دارند. بیشترین مقدار سلنیوم سبزیجات در سیر است.

ویتامین­ های مؤثر بر قدرت باروری

انواع ویتامین‏ها براى رشد، توالد و تناسل، تشکیل مواد داخل سلول‏ها، و نسوج اعصاب، عامل اساسى و کمک‏کننده و ضرورى هستند.

ویتامین­های گروه B

اسید فولیک و سایر ویتامین­های گروه  Bبا قدرت باروری و سقط خودبخودی در ارتباط هستند. ویتامین­های گروه B سبب تنظیم چرخه قاعدگی شده و میزان باروری را افزایش می­دهند. مطالعه انجام شده بر 18555 زن نشان داد که استفاده از مولتی ­ویتامین سبب کاهش ناباروری تخمک می­شود. در زوجینی که از روش باروری خارج رحمی استفاده می­کردند، میزان موفقیت بارداری با میزان ویتامین B9 و B12 سرم ارتباط مستقیمی را نشان داد. البته در برخی مطالعات، ارتباطی بین موفقیت در باروری خارج رحمی و سطوح ویتامین­های  B9 و B12 مشاهده نشد. بنابراین برای روشن شدن موضوع در این خصوص، نیاز به مطالعات بیشتری وجود دارد. مطالعات انجام شده در خصوص ویتامین B12 بر باروری مردان حاکی از این است که کمبود ویتامین B12، سبب کاهش تعداد و تحرک اسپرم میشود.

ویتامین C

ویتامین C از جمله ویتامینهای ضروری برای باروری است. این ویتامین در تولید اسپرم تأثیرگذار است، از جمع شدن آن­ها در یک نقطه جلوگیری کرده و آن­ها را وادار به حرکت می‌کند. همان­گونه که در ابتدای فصل به آن اشاره کردیم، آلاینده­ های شیمیایی یکی از عوامل اثر گذار بر ناباروری می­باشند که ممکن است باعث کاهش تعداد اسپرم شوند. در مطالعات نشان داده شده است که ویتامین C باعث ترمیم آسیب وارد شده به اسپرم تا حدود 91 % می شود. ویتامین C باعث کاهش چسبندگی اسپرم­ها به یکدیگر و کاهش اشکال غیرطبیعی اسپرم­ها می­شود. در یک مطالعه نشان داده شد که مصرف ویتامین C با مقدار 1000 میلی گرم در روز، در طی یک هفته تعداد اسپرم ها را به 140% مقدار قبل از مصرف ویتامین افزایش داده است.

منابع غذایی: فلفل دلمه­ای، مرکبات، کلم بروکلی و بروکسل، توت فرنگی و سایر میوه­ها و سبزیجات.

همان­طور که قبلاً بیان شد، انار یک منبع غنى ویتامین ‏C است. فعالیت آنتى­اکسیدانى در ترکیبات فنلى مشتق از انار و ویتامین ‏C گزارش شده است.

ویتامین E

ویتامین E، از جمله ویتامین­های محلول در چربی است که نقش مهمی در متعادل کردن تولید هورمون­ها و حمل اکسیژن به اندام­های جنسی دارد. مطالعات نشان داده­اند که ویتامین E میتواند قدرت اسپرم را 2.5 برابر افزایش دهد. در دو بررسی نشان داده شد که ویتامین E قدرت باروری مردان را 20% افزایش می­ دهد که این افزایش شانس باروری، حتی بالاتر از افزایش شانس باروری است که با روش­های کمک باروری ایجاد می­شود.  این ویتامین برای سلامت و تحرک اسپرم بسیار مفید است. در مطالعه­ای که به بررسی هم­زمان مکمل­های ویتامین C و E در مردان نابارور پرداختند، مشاهده شد که مکمل­ یاری با ویتامین  E به تنهایی، از مصرف توأمان ویتامین C و E بر کیفیت و تحرک اسپرم مؤثرتر است.

بیش از 50 درصد مردانى که به بیمارى دیابت مبتلا هستند دچار مشکل نعوظ مى‏ باشند زیرا به علت حمله رادیکال‏هاى آزاد به شریان، خون کافى به آلت تناسلى آن­ها نمى‏رسد. محققان توصیه مى‏کنند اگر مقدار کافى ویتامین‏E در رژیم غذایى خود مصرف کنند با احتمال زیاد به افزایش جریان گردش خون در شریان‏ها کمک مى‏کند. ویتامین ‏E به تنهایى بسیار مفید است ولى اگر مخلوط با ویتامین ‏C مصرف شود اثرش خیلى بیشتر است. یعنى اگر ویتامین‏E در اثر حمله رادیکال‏هاى آزاد اکسیده شده باشد و نتواند تاب‏ مقاومت بیاورد ویتامین ‏C به آن کمک مى ‏کند و توانایى ویتامین ‏E را به آن باز مى‏ گرداند.

توجه به دو مطالعه فوق نشان می­دهد برای افزایش کیفیت و تحرک اسپرم، ویتامین  Eبه تنهایی مؤثرتر است و برای رفع اختلال نعوظ در بیماران دیابتی مصرف توأمان ویتامین C و E، مفیدتر است.

منابع غذایی ویتامین E: ویتامین‏E بطور گسترده ‏اى در نسوج گیاهى و حیوانى یافت مى‏شود و برگ­هاى سبز گیاهان و چربى موجود در جوانه گندم و سایر غلات منبع غنى ویتامین E هستند. در کلم بروکلى و کلم تکمه‏اى و اسفناج نیز ویتامین E وجود دارد. شیر، کره، تخم‏مرغ و جگر نیز مقدار قابل ملاحظه‏اى ویتامین E  دارند. انواع روغنها مانند روغن ذرت، روغن آفتاب‏گردان، روغن گلرنگ، روغن کنجد و روغن پنبه، زرده تخم­مرغ و مغزها، مانند مغز تخم آفتاب‏گردان، مغز گردو، مغز بادام، مغز فندق، مغز بادام هندى و نیز جوانه گندم و سبوس برنج دارای ویتامین E هستند.

منبع: تغذیه در ناباروری

نویسنده: فاطمه نجات بخش و همکاران