در این بخش، رژیم ­های غذایی در بیماری­های شایع در زنان که می ­توانند موجب نازایی شوند، توضیح داده خواهد شد.

سوءمزاج های رحم

پیش­تر بیان شد، بیماری ­هایی که تابع سوء­مزاج هستند، به دو دسته ساده و مادی تقسیم می ­شوند. در سوء­مزاج ساده، فقط کیفیتی از کیفیات چهارگانه (گرمی، سردی، تری و خشکی) افزایش می­ یابد و عضو را از حالت اعتدال خارج می­کند. اما در سوء­مزاج مادی، ماده یعنی یک یا چندتا از اخلاط چهارگانه صفرا، دم، بلغم و سودا، از نظر کمیّت یا کیفیت دچار تغییر می­ شوند و می ­توانند مزاج عضوی خاص یا کل بدن را از اعتدال خارج کنند.

 یکی از روش­های تشخیص سوءمزاج­ های مادی رحم، قرار دادن تکه­ ای پارچه کتانی سفید هنگام خواب شبانه در واژن است (در ایام غیر از عادت ماهیانه). صبح پارچه را در آورده و بگذارند در آفتاب خشک شود. بر اساس رنگ اثر روی پارچه می ­توان به سوءمزاج رحم پی برد. رنگ سرخ، سفید و زرد به­ترتیب دلیل بر غلبه خون، بلغم و صفرا است. رنگ سیاه، سبز یا کبود نیز حاکی از غلبه سودا در رحم است.

روش دیگر در تشخیص سوءمزاج­ های رحم توجه به نشانه­ های بالینی است که در جدول  زیر آورده شده است. پس از تشخیص سوءمزاج رحم، با استفاده از روش­های غذایی متناسب با آن و مصرف برخی داروها که توسط متخصص طب سنتی تجویز می­گردد، درمان صورت می­ پذیرد.

تغذیه در سوءمزاج های رحم

غذاهای توصیه شده در سوءمزاج گرم رحم: استفاده از مواد غذایی سردی ­بخش (مبرّده) مانند تخم هندوانه، تخم کدو، کدو، کاسنی، ماءالشعیر، عصاره برگ خرفه و عصاره‏ برگ لسان­­ الحمل (بارهنگ)، ماش یا مغز بادام.

غذاهای توصیه شده در سوءمزاج سرد رحم: استفاده از مواد غذایی گرمی­ بخش (مسخّنه) مانند انجیر، خرما، زنجبیل، نخود، عسل، پونه، آویشن، زنیان، شنبلیله، شورباى خروس که در آن نخود و شبت و تخم رازیانه ریخته شده است.

غذاهای توصیه شده در سوءمزاج تر رحم: استفاده از مواد غذایی خشکی ­آور (مجفّف) مانند نخود، گوشت­های بریان شده همراه ادویه­هایی مانند دارچین و پونه، استفاده از مواد غذایی ملطف مانند نخودآب، انجیر، زیرباج با گوشت مرغ و بزغاله، سکنجبین با نبات، پرهیز از لبنیات.

جدول- علائم بالینی در انواع سوءمزاج های رحم

غذاهای توصیه شده در سوءمزاج خشک رحم: استفاده از مواد غذایی تری­بخش (مرطّبه) مانند: فالوده سیب، شوربای چرب، نوشیدن شیر در صبحگاه، شیره بادام، روغن کنجد شب­ها هنگام خواب، روغن زرد، ماءاللحم، ماهى تازه،  نخودآب و شیره‏ انگور.

• لازم به تذکر است که در صورت وجود سوءمزاج مادّی و غلبه خلط، استفاده از منضج و مسهل مربوط به آن خلط ضروری است که این کار باید زیر نظر متخصّص انجام شود.

احتباس طمث آمنوره (قطع قاعدگی)

فاصله طبیعی بین دو عادت ماهیانه از 20 تا 32 روز است. اگر این فاصله بیش از 40 روز باشد، احتباس طمث یا آمنوره اطلاق می­شود. آمنوره با ایجاد اختلال در تخمک­گذاری، می تواند موجب نازایی شود. از جمله عللی که می تواند سبب قطع قاعدگی بدون بارداری شود، برودت (سردی) یا غلظت خون، غلبه حرارت (گرمی)، غلبه یبوست (خشکی) و کم­خونی است؛ که متناسب با علت به وجود آورنده آن، از رژیم های غذایی و دارو زیر نظر متخصص طب سنتی می­توان استفاده کرد.

در ادامه به علائم و نشانه­ های انواع احتباس طمث اشاره می­ کنیم تا افرادی که به قطع قاعدگی مبتلا هستند؛ بتوانند غذاهای مناسب خود را انتخاب کنند:

نشانه ­های احتباس طمث ناشی از برودت یا غلظت خون: افزایش حجم ادرار، سفیدی و غلظت ادرار، مدفوع بلغمی، خواب سنگین و آشفته، زیادی آب دهان، سفیدی غیرطبیعی رنگ بدن و سستی عضلات، سبزی و سردی رگ­­ها.

نشانه ­های احتباس طمث ناشی از غلبه حرارت: اضطراب، وحشت، اندوه، طپش غیرطبیعی قلب، احساس سنگینی در عانه، احساس خشکی در رحم، متورم بودن عروق بدن، گرمی عروق.

نشانه ­های احتباس طمث ناشی از غلبه یبوست: احساس خشکی در واژن و رحم، لاغری بدن، خالی بودن عروق بدن.

نشانه­ های احتباس طمث ناشی از کم­خونی: تکیدگی و لاغری بدن، احساس ضعف عمومی، زردی رنگ چهره و بدن، وجود اسباب ایجاد کم­خونی مانند گرسنگی کشیدن و رنج و تعب زیاد و استفراغات (خروج مواد از بدن) مانند افزایش خونریزی قاعدگی، خونریزی بواسیر و خونریزی بینی و ... .

ممکن است دراین­جا سؤالی پیش بیاید که علائم عمومی بدن به چه علت در بیماری­های رحمی ایجاد می­ شود؟

رحم از دیدگاه حکمای طب سنتی، عضوی شریف (با اهمیت) است؛ سوءمزاج و بیماری­های آن به تمام بدن سرایت می­کند و آن را تحت تأثیر قرار می­دهد. از طرفی دیگر ممکن است در اثر تدابیر نادرست یعنی رعایت نکردن قوانین مربوط به خوردن و آشامیدن، خواب و بیداری، ورزش و سکون و... سوءمزاجی در بدن به وجود آید که در کل بدن منتشر شده و رحم را هم درگیر کند.

نکته مهم دیگر: اگر بیماری­های رحم (مانند احتباس طمث) درمان نشود، می­ تواند بیماری­هایی شدید به دلیل عدم دفع  خون زائد در سایر اندام­های بدن را ایجاد کند. بنابراین درمان مناسب در بیماری­های رحمی موجب حفظ سلامتی در زنان است. از جمله بیماری­هایی که می­تواند ناشی از احتباس طمث ایجاد شود  به سرطان رحم، نازایی، امراض معده مانند ضعف هاضمه و از بین رفتن اشتها و حالت تهوع و سوزش دهانه معده، امراض سر مانند صرع، امراض سینه مانند سرفه و تنگی­ نفس، درد کمر و گردن، درد چشم و گوش و بینی و..... می­توان اشاره کرد.

غذاهای مناسب برای  انواع احتباس طمث:

احتباس طمث ناشی از سردی: افزودن ادویه ­جات گرم مانند دارچین، زیره ، زعفران، رازیانه، هل، میخک به غذاهایی که طبعی سرد دارند.

احتباس طمث ناشی از غلظت خون: استفاده از ادویه های لطیف و رقیق کننده خون مانند زعفران، دارچین، پونه، زنجبیل و غذاهای قاعده ­آور مانند نخودآب.

احتباس طمث ناشی از رطوبت: استفاده از ادویه­ های گرم و خشک کننده مانند پونه به همراه آب عسل، دارچین، زنجبیل.

احتباس طمث ناشی از حرارت: استفاده از شیره تخم خرفه،گوشت پرندگان، شربت سیب با گلاب.

احتباس طمث ناشی از خشکی: مصرف غذاهای مرطب مانند تخم­مرغ نیم­برشت، روغن بادام شیرین، شوربای چرب، شیر.

احتباس طمث ناشی از کم ­خونی: مصرف غذاهای غلیظ (با توجه به مزاج و قدرت هاضمه) مانند حلیم، حلوای زردک تهیه شده از نشاسته، و غذاى مقوى مانند زرده تخم­مرغ نیم­برشت، گوشت مرغ و شوربای آن، مواد غذایی شیرین، گوشت گوسفند جوان، و شیر، مفرحات قلب و مقویات معده.

مقویات معده به تناسب مزاج معده عبارتند از: آب انار، آب لیمو و سماق، گوشت مرغ پخته شده با ادویه­جاتی مانند هل، زعفران، دارچین، زیره، میخک و سماق، پسته، کشمش، مربای زنجبیل، مربای هلیله و آمله، میوه‌های قابض مانند به و سیب، شربت سیب و به و گلاب و شربت غوره، شربت انار و به و زرشک و سیب، عرق بیدمشک و گلاب، نعناع و پونه، زردک، بسر (غوره خرما)، بادام بو داده، سبزیجات مفید برای معده عبارتند از کرفس، شاهتره، کاهو برای معده­های مایل به حرارت. مقویات معده در معده سرد عبارتند از: زنجبیل و مربای آن، ماش، فلفل مخلوط با غذا، کرفس و آب آن و پیاز با سرکه پرورده و ترشی کبر و انیسون و پیاز در حد کم. از مقویات بی نظیر معده عبارت است از: میخک در سیب فرو کرده به طوری که سر میخک کمی بیرون بوده و تمام میخک در سیب داخل شود و چند روز همین­طور بماند بعد میخک را درآورده استفاده نمایند که برای تقویت معده بی‌نظیر است.

مفرحات قلب عبارتند از: گل­سرخ، سیب، ریحان، گشنیز، گلاب، زرشک بدون هسته، شربت سیب و زعفران، پسته، نعناع، به، زعفران، هل و میخک.

شرکت کردن در مجالس فرح افزا (شادی­بخش) و تفریحات سالم، تنظیم ساعات خواب، استراحت کافی و حمام رطوبت ­بخش هم مفید است.

احتباس طمث ناشی از چاقی: کم کردن مقدار غذا، آشامیدن شربت­های ترش مانند سکنجبین ترش و شربت لیمو، آش­های ترش با سرکه و مواد غذایی ترش که گوشت نداشته باشد.

مواد غذایی مؤثر در رفع احتباس طمث که در اقسام مختلف آن قابل استفاده است: کلم، ترب، کرفس، شلغم، لوبیا قرمز، چلغوزه، پسته کوهی، شاهی، پیاز بریان­شده، نخود، زردک، کنجد، دارچین، سیاهدانه، جوشانده شنبلیله با خرما و مربای زنجبیل. این مواد غذایی در اصطلاح طب سنتی، مدرّ حیض (قاعده­ آور) هستند.

اختلالات در تخمدانها

در طب سنتی ایرانی از تخمدان و لوله­ های فالوپ به انثیین و اوعیه منی یاد شده است. اختلال در این اندام­ها به دو دسته مشکلات ساختمانی و عملکردی تقسیم می­شوند. از جمله اختلالات شایع در انثیین، غلبه برودت در بیضه­ها است که می تواند با ایجاد اشکال در ورود و خروج مواد لازم به انثیین سوءمزاجی را در تخمدان­ها ایجاد کند. بر اساس تجارب بالینی مؤلفان به نظر می­آید که تخمدان­های پلی­ کیستیک در نتیجه غلبه سردی و گاهی سردی و تری در آن اندام ایجاد می­شود. سوءمزاج بلغمی (سرد و تر) عامل ایجاد کیست بوده و پس از تشکیل کیست، به خصوص با مزمن شدن بیماری، سوءمزاج سوداوی (سرد و خشک) هم می ­تواند به آن اضافه گردد.

غذاهای مناسب در تخمدان­ های پلی­ کیستیک

رحم عضوی است که با اعضای رئیسه قلب، دماغ و کبد مشارکت دارد. بنابراین سلامت یا بیماری هر یک از اعضاء رئیسه بر رحم و انثیین مؤثر می­باشد؛ همان­گونه که بیماری­های رحم می­تواند بر اعضاء رئیسه مؤثر واقع شود. توجه به سلامت کبد که یکی از اعضاء رئیسه است نقش مهمی در حفظ سلامتی تخمدان­ها دارد. برای پیشگیری و کمک به درمان در اختلات تخمدان­ها بهتر است اقدامات زیر انجام شود:

• در رأس امور قوانین کلی تغذیه که پیش­تر آورده شد، باید رعایت شوند.
•  بیماران مبتلا به کیست تخمدان باید از غذاهای غلیظ پرهیز کنند مانند: پیتزا، الویه، حلیم، کله­پاچه، شیربرنج، حلوا، شیرینی­های قنادی که خیلی چرب و شیرین هستند، موز، لوبیا، انبه، غذاهای تهیه شده از آرد مانند آش رشته و ماکارونی.
• برای جلوگیری از به وجودآمدن انسداد و درنتیجه عدم تبادل مواد لازم و جمع شدن موادی که باید دفع شوند، یا اگر انسدادی ایجاد شده، برای رفع انسداد، مداومت درخوردن سکنجبین توصیه می­شود.
• در صورتی که سوءمزاج غالب، سردی و تری یعنی بلغم باشد، توصیه می­شود از غذاهای سرد و تر مانند ماست و دوغ، خیار، گوجه، برنج، ماهی، اسفناج، کدو، کاهو، کیوی، توت­فرنگی، مرکبات، آلبالو و گیلاس، هلو و انواع آلو، پرهیز شود و در صورت تمایل به مصرف این مواد غذایی آن­ها را با مصلحاتشان استفاده کنند. مصلحات این غذاها عمدتاً شامل غذاها و ادویه­جات گرم و خشک هستند که عبارتند از: عسل، زعفران، زیره، زنجبیل، فلفل، سیاه­دانه، هل، دارچین، نعناع و آویشن، پونه، زنیان.

• استفاده از روش­های ضد چاقی که در قسمت چاقی برای کاهش وزن آورده شده است.

• اگر مزاج بیمار به سمت سوءمزاج سوداوی رفته باشد، باید از غذاهای مولد سودا نیز پرهیز کند که عبارتند از: گوشت گاو، گوشت خشک­کرده و مانده و سایر گوشت­های غلیظ مانند گوشت شتر، عدس، کلم، بادنجان، پنیر کهنه، قارچ، سرکه کهنه، باقلا، نان با درصد بالای سبوس­، ماهی شور، خرما، کرفس، سیر، پیاز، خردل، ترب، شوید، شنبلیله، کنگر، غذاهای تند و شور و خیلی ترش، انبه و میگو. غذاهای مفید در سوء مزاج سوداوی: پاچه بزغاله و بره، جوجه مرغ فربه، زرده تخم­مرغ نیم­برشت، حریره از مغز گندم و شکر و روغن بادام، بادام ، انجیر خشک، مویز. در بیماران سوداوی به دلیل خشکی بدن باید با اقدامات زیر به افزایش رطوبت بدن پرداخته شود:

1. مصرف مرطبات (مواد رطوبت­بخش­) باید افزایش یابد. برای نمونه: ماءالشعیر طبی، شیر گاو، تخم­مرغ نیم­برشت، استفاده از روغن بادام شیرین در غذاها، ماءاللحم، حریره­ها با روغن، سبزیجاتی مانند کاهو و خرفه و اسفناج، انار شیرین، شورباهای چرب، فرنی، جوجه مرغ، شیره انگور، شکر سرخ.
2. از غذاهای آبکی ( انواع سوپ، آش، آبگوشت، خورش) استفاده شود.
3. به جای غذاهای سرخ شده و کبابی، از غذاهای آب­پز و بخارپز استفاده شود.
4. از مصرف زیاد غذاهای گرم و خشک مانند عسل و ادویه­جات، پرهیز شود.

نکات و توصیه ­ها:

• توصیه به مصرف غذاهای مرطب درصورت غلبه خشکی است و اگر فردی دچار سوءمزاج سرد و یا تر باشد؛ دریافت بیشتر  مرطبات می­تواند شدت بیماری را بیشتر و روند درمان را آهسته ­تر کند.

• در سوءمزاج سوداوی، به طور کلی رژیم غذایی روزانه فرد از نظر سردی و گرمی، باید معتدل مایل به گرمی و از نظر تری و خشکی، باید مرطوب باشد. بنابراین مصرف غذاها و ادویه­جات گرم و خشک به طور کلی ممنوع نیستند. بلکه برای جبران سردی برخی غذاها مانند کاهو، خرفه و اسفناج که در بالا توصیه شدند، می­توانند استفاده شوند. اما باید توجه کرد که مصرف آن­ها درحد متعادل بوده و تنها به اندازه جبران سردی غذاها باشد، به همین دلیل در مطلب بالا به پرهیز از مصرف زیاد این مواد توصیه شده است.

• مصرف غذاهای خشک مانند کباب و سرخ­کردنی­ها، کاملاً ممنوع نیستند و اگر استفاده شدند در طول آن روز باید از مرطبات بیشتری استفاده شود؛ یا این نوع غذاها باید همراه سوپ استفاده شوند؛ که ابتدا باید غذای رقیق یعنی سوپ و سپس غذای غلیظ یعنی کباب یا غذای سرخ کرده میل شود.
• در بسیاری موارد فردی که در حال حاضر مبتلا به سوءمزاج سوداوی است، مدتی قبل مبتلا به سوءمزاج بلغمی بوده است و در واقع بلغم او از شدت سردی تبدیل به سودا شده است. این افراد معمولاً برخلاف افرادی که از ابتدا به سوءمزاج سوداوی مبتلا شده­اند، بدن­های چاقی دارند. در این افراد، مواد غذایی مولد سودا، منع می­شوند اما توصیه به مصرف مرطبات هم انجام نمی­شود.
• تشخیص دقیق سوءمزاج­ها توسط متخصص امری اجتناب­ناپذیر بوده و توصیه­های موجود، توجیهی برای اقدام به خود درمانی و مراجعه نکردن به متخصص طب سنتی نیست.

اندومتریوز

تجارب بالینی مؤلفان، نشان می­دهد ابتلاء به این بیماری و فیبروم از زمان نوجوانی و بلوغ شکل می­گیرد و به تغذیه و سلامتی بدن ارتباط بسیاری دارد. و از طرفی سوءمزاج سوداوی می­تواند در ایجاد اندومتریوز نقش داشته باشد. بنابراین توصیه­های غذایی بیان شده در کیست­های تخمدان ناشی از سوءمزاج سوداوی در آندومتریوز نیز کاربرد دارد. در این بیماری نیز باید از مصرف غذاهای غلیظ که در مبحث کیست تخمدان نام برده شدند، پرهیز شود. واضح است که قوانین کلی تغذیه نیز که پیش­تر آورده شد، باید رعایت شوند.

میوم و فیبروم

فیبروم­ها اگر مشکلات جایگزینی برای سلول تخم ایجاد نکنند نمی­توانند موجب ناباروری گردند. البته احتمال سقط در فیبروم­های بزرگ وجود دارد.

بر اساس تجارب بالینی مؤلفان و تطبیق علائم این بیماری­ها با علائم بیماری­های رحمی در منابع معتبر طب سنتی ایران، در ایجاد فیبروم هر چهار خلط دخالت دارند. باید توجه کرد که شروع و ادامه یافتن و تثبیت سوءمزاج در هر فرد بسته به شرایط با یکی یا دو تا از اخلاط است؛ لذا توصیه­های غذایی بیان شده در کیست تخمدان و آندومتریوز در این موارد نیز کاربرد دارد.

به طور کلی در مزاج­های سرد و سوءمزاج­های سرد مانند سوءمزاج سوداوی و بلغمی، باید از مصرف غذاهای غلیظ پرهیز شود و اگر احیاناً مصرف غذای غلیظ اتفاق افتاد باید از ادویه­جاتی که غلظت را کم و تعدیل می­کنند استفاده شود.

مشکلات اندامهای دیگر

در طب سنتی ایرانی، اعتقاد بر این است که ماده اولیه منی (حکما برای زن هم منی قائل شده­اند که می­توان آن را با تخمک تطبیق داد) از همه اعضاء به خصوص اعضاء رئیسه (یعنی مغز، قلب و کبد) به­دست می­آید. با این دیدگاه، هرگونه اختلال در اعضاء دیگر می­تواند منجر به نازایی شود. برای مثال:

1. ضعف مغز؛ مانند نارسایی زودرس تخمدان در اثر استرس شدید یا هرگونه اختلال در مسیر تولید هورمون­های جنسی
2. ضعف قلب
3. ضعف کبد
4. ضعف معده و دستگاه گوارش؛ که غذای سایر اندام­ها را تأمین می­کنند و اختلال در آن­ها باعث بروز مشکل در همه اعضاء می­شود.

غذاهای تقویت ­کننده اعضاء را می توانید در مطلب با عنوان «غذاهای تقویت کننده اعضا» بخوانید. 

بنابراین زنانی که مبتلا به بیماری­هایی مثل افسردگی، کبد چرب، مشکلات قلب یا اختلالات گوارشی هستند؛ باید ابتدا بیماری­های زمینه ­ای را رفع کنند تا  بارداری آسان و سالم داشته باشند.

استفاده از تقویت­ کننده ­های اعضاء می­تواند از این دسته از ناباروری ­ها پیشگیری و گاهی درمان کند.

لاغری مفرط

علل لاغری مفرط عبارتند از:

1. کم رسیدن غذا به بدن ناشی از کم خوردن
2. مصرف زیاد غذای لطیف که از آن در بدن خون رقیق تولید می­شود

• مانند مداومت و مصرف زیاد ادویه ­جاتی مانند زعفران، فلفل، دارچین، خردل، آویشن، پونه و زیره و نیز میوه ­ها و سبزیجات مانند کاهو، خیار و کدو [93].

3. مداومت بر مصرف غذاهایی که غذاییت کافی ندارند
4. ضعف قوه هاضمه یا جاذبة اعضاء به سبب: فساد مزاج اعضاء که ناشی از سوءمزاج است و بیشتر به سبب سوءمزاج سرد ایجاد می­شود، و سایر علل آن عبارتند از بی­حرکتی بسیار و ترک ورزش
5. فساد خون ناشی از مصرف غذاهای فاسد و نامطبوع
6. بیماری در احشاء مانند انسداد در کبد یا عروق آن و یا بزرگی طحال
7. وجود انگل در روده
8. تنگی منافذ غذا به سبب، انسداد از اخلاط و غلبه خشکی
9. زیادی تحلیل در بدن به سبب گشادی روزنه ­های بدن، ورزش سریع، هم و غم، زیادی نزدیکی و بیماری­هایی که سبب تحلیل می­شوند

برای درمان لاغری مفرط حتماً باید سبب و عامل ایجاد آن برطرف شود و هم­زمان از غذاهای شور و ترش پرهیز شده و غذاهای چاق کننده استفاده شود مانند:

ماءاللحم، میوه­ ها، غذاهای شیرین، شیربرنج، شیر گاو و گوسفند، شکرسرخ، حلیم، کله و پاچه، گوشت پرندگان مانند جوجه، کبک، گوشت بره و بزغاله، مویز، پسته، سویق جو با شکر، کنجد با شکر و مغزها مانند فندق و پسته و بادام با شکر، تخم­مرغ نیم­برشت، گوشت­های پر رطوبت مانند بره شیرخوار و ماهی تازه، سبزی­های بارد مانند کاهو و خیار و کدو، گوشت­های چربی­دار، موز، انجیر، انگور، کره، سیراب و شیردان، حلوای زردک، حلوای مغزها (فندق، پسته، بادام و گردو)، فرنی، مغز حیوانات، پستان حیوانات و باقلای تازه.

نکته1: از طرفی مداومت و مصرف زیاد سبزیجات مانند کاهو، خیار و کدو، به عنوان عاملی که سبب تولید خون رقیق در بدن و لاغری می­شوند نام برده شدند و از طرف دیگر به عنوان غذاهای چاق کننده؛ باید توجه کرد که اگر عمده غذای مصرفی فرد غذاهای لطیف باشد، مصرف این سبزیجات سبب لاغری می­شوند اما اگر عمده غذاهای مصرفی غذاهای غلیظ باشند، مصرف این سبزیجات به دلیل سردی و تری و تولید بلغم سبب چاقی می­شوند.

نکته2: در مورد مصرف غذاهای غلیظ مانند حلیم و کله و پاچه، باید به قوت هضم بیمار و وضعیت معده او توجه شود؛ یعنی باید تا جایی استفاده شوند که معده قادر به هضم آن­ها باشد.

دستور چند غذای چاق کننده

- نخود، باقلاى مقشر (پوست کنده)، و مغز تخم کدوى شیرین را کوبیده و با مقدارى روغن بپزند و با آب انار شیرین مخلوط کرده کمى حرارت دهند و در انتها کمى کشک به آن اضافه کنند. زمانى که آب آن کاملًا تبخیر شد، مانند حلوا هر روز مقدارى از آن (حدود 5 قاشق غذاخورى) مصرف کنند.

- 120 گرم نخود سفید را در شیر بخیسانند تا شیر کاملاً جذب آن شود. سپس، نخودها را در محل خشکى پهن نموده، پس از خشک کردن، آن‏ها را کاملًا آرد کرده، حدود 35 گرم از آرد نخود را همراه 7 گرم از آرد برنج یا آرد جو یا آرد گندم (هر کدام که موجود بود) و 17 گرم پودر تخم خشخاش سفید مخلوط کرده، با شیر تازه گاو به شکل فرنى بپزند. سپس، مقدارى قند به آن اضافه نموده، هر روز صبح قبل از صبحانه میل کنند. مصرف آن باید تا زمانى که اثر آن ظاهر شود ادامه یابد.

- یک کیلو مویز بدون هسته را در آب بجوشانند تا دو ثلث آب آن بخار شود، 250 گرم عناب را هم جوشانده به آن اضافه کرده، سپس آن را صاف کرده به آن 10 قاشق غذاخوری مغز بادام شیرین، 10 قاشق غذاخوری مغز تخم کدو، و 5 قاشق غذاخوری صمغ عربى تفت داده کوبیده شده اضافه کنند. 2  قاشق غذاخوری روغن بنفشه و 5 قاشق غذاخوری روغن پیه مرغ فربه را داخل آن کرده، مجدداً بجوشانند تا مانند حلوا شود و روغن بیندازد. حلوا را میل کنند و با روغن به دست آمده هر روز بدن را ماساژ دهند.

چاقی

حکیم ناظم جهان در کتاب اکسیر اعظم از قول شیخ ­الرئیس ابن سینا می ­نویسد: "زنان چاق حامله نمی­ شوند و اگر حامله شوند، سقط می ­کنند".

توصیه ­های غذایی

1. کم کردن غذا
2. استفاده از غذاهایی که خاصیت غذایی کمی داشته باشند

• به این منظور می­توان از میوه و سبزیجات استفاده کرد. در مورد افرادی که اشتهای زیاد دارند توصیه می­شود قبل از غذا یک بشقاب سالاد با کمی روغن زیتون و آبلیمو میل کنند. سالاد مصرفی در این افراد باید بیشتر حاوی سبزیجات گرم مانند کرفس، کلم و هویج باشد. استفاده از سبزیجات سرد مانند کاهو، خیار و گوجه­فرنگی سبب افزایش بلغم در بدن و افزایش استعداد چاقی خواهد شد. یعنی در مراحل اولیه به دلیل کم شدن غذای دریافتی بدن لاغر می­شود اما با ادامه به دلیل سرد شدن بیشتر بدن، استعداد چاقی تشدید می­شود.

3. زیاد کردن فاصله وعده­های غذایی و در صورت امکان، بسنده کردن به یک یا دو وعده

• لفظ "در صورت امکان" بیانگر این قاعده کلی در ارائه رژیم غذایی به بیماران است که، باید قوت و یا ضعف بیماران را هم درنظر گرفت و اگر بیماری دچار ضعف باشد امکان حذف یک وعده از غذای او ممکن نیست.

4. استفاده از نان خشک و نان جو
5. استفاده از غذاهای خشک مانند کباب­ها
6. استفاده زیاد از  ادویه­جات تند و نمک در غذا

• در مورد استفاده از نمک باید به بیماری­های همراه از جمله فشار خون توجه شود توجه به بیماری­های زمینه­ای و مزاج مهم است. استفاده از ادویه و نمک با نظر متخصص طب سنتی انجام گردد.

7. استفاده از عرق زیره همراه آب آشامیدنی

• عرق زیره نباید طولانی مدت استفاده شود چون می­تواند منجر به زرد شدن پوست شود.

8. استفاده از سیر و پیاز به مقدار زیاد در غذاها

• استفاده از سیر و پیاز خام در افرادی که مبتلا به سینوزیت، آلرژی، درد مفاصل و بیماری­های سیستم عصبی مانند میگرن یا انواع سردردها، سرگیجه، اختلال حافظه و ... می­باشند، ممنوع است زیرا این بیماری­ها را تشدید می­کنند.
• منظور از مقدار زیاد، مقداری است که از مصرف قبلی فرد بیشتر باشد البته مقدار دقیق آن با توجه به وضعیت فرد باید توسط متخصّص تغذیه یا طب سنتی مشخص شود.

9. استفاده از سرکه صبح ناشتا

• باید توجه شود که فرد مبتلا به التهاب و زخم دستگاه گوارش، سرفه، بیماری­های سیستم مغزی عصبی، بیماری­های اعصاب و روان و درد مفاصل نباشد.
• استفاده از سرکه باید کوتاه مدت باشد زیرا ادامه آن مجدداً باعث سردی بدن و افزایش استعداد چاقی می­شود.

10. استفاده از زیتون سبز شور و لیمو با نمک
11. در صورت اشتهای زیاد، استفاده از غذای چرب برای زود سیر شدن

• قطعاً این دستور غذایی یک دستور موقت است زیرا ادامه آن خود سبب چاقی می­شود.

12. تبدیل مزاج یعنی استفاده از غذاهای گرم برای تبدیل مزاج سرد که عامل چاقی است به مزاج گرم

• این دستور باید تحت نظر پزشک متخصص طب سنتی انجام شود تا هر وقت تبدیل مزاج انجام شد، به موقع تدابیر تغییر کند زیرا ادامه بی­رویه آن می­تواند منجر به برعکس شدن قضیه و ایجاد سوءمزاج گرم شود.

معین های حمل

گاهی نازایی بدون دلیل است و زوجین هر دو سالم بوده و علت ناباروری مشخص نیست. در این موارد می­­توان از داروها و غذاهایی استفاده نمود که قدرت باروری در زن و مرد را افزایش می­­دهند.  این مواد غذایی یا ادویه­های دارویی، معین یا کمک­­رسان به بارداری نام دارند. از غذاهایی که می­توانند به بارورشدن کمک نماید می­توان به چند نمونه زیر اشاره نمود:

• میگو تازه، طبیعتش گرم و تر است. موجب افزایش نیروی جنسی می­شود. تولیدکننده خون صالح و مقوّى رحم و معین‏ حمل‏ است
• خوردن تخم گزنه بعد از تمام شدن قاعدگی یک قاشق مرباخوری در یک لیوان شیر گرم به مدت ده روز
• خوردن کباب گوشت قلب شتر بعد از پاک شدن
• مداومت در خوردن هلیون (مارچوبه) به شکل پخته شده در غذاها یا همراه با غذا

منبع: تغذیه در ناباروری

نویسنده: فاطمه نجات بخش و همکاران